مفاهیمی همچون «تجارت با دوستان» و «تجارت با نزدیکان» در سال‌های اخیر در مجامع اقتصادی جهان مورد توجه قرار گرفته است. این روند در سال‌های اخیر و بعد از آغاز جنگ تجاری آمریکا و چین شدت گرفته‌است. البته در دوران اوج تجارت آزاد نیز کشورها بیشتر تمایل داشتند با شرکای سیاسی خود روابط اقتصادی را توسعه دهند. خوشبختانه برخی از کشورهایی که از نظر سیاسی رابطه مثبتی با ایران دارند و از نظر جغرافیایی نسبتا به ایران نزدیک هستند، جزو قدرت‌های اصلی در نقشه اقتصاد جهان محسوب می‌شوند.

چین، هند و روسیه، سه کشور با جغرافیای پهناور و جمعیت قابل‌توجه هستند که در سال ۲۰۲۳ میلادی، مجموعا بیش از ۳ تریلیون دلار از سایر کشورها کالا وارد کرده‌اند. هر سه کشور مذکور جزو شرکای تجاری اصلی ایران محسوب می‌شوند. در سال ۱۴۰۳، ایران ۱۴ میلیارد و ۸۸۵ میلیون دلار به چین، یک میلیارد و ۸۸۹ میلیون دلار به هند و در حدود یک میلیارد دلار به روسیه محصولات غیرنفتی صادر کرده‌است. اگر به این ارقام، تخمین‌ها در مورد صادرات نفتی ایران اضافه شود، مجموع صادرات ایران به این سه کشور از رقم ۶۰ میلیارد دلار فراتر نمی‌رود. در نظر گرفتن این نکته ضروری است که رقم مذکور (که عمده آن مربوط به صادرات به چین است) بخش قابل‌توجهی از ارزش صادرات ایران محسوب می‌شود، اما با توجه به حجم بازار این سه کشور، همچنان ظرفیت برای صادرات بیشتر به این کشورها وجود دارد. در واقع تنها افزایش ۱۰ درصدی صادرات به این کشورها می‌تواند اقتصاد ایران را متحول کند. بنابراین بررسی فرصت‌های بازار این سه کشور اهمیت قابل‌توجهی دارد.

بازاری به وسعت یک قاره

چین در سال ۲۰۲۳ میلادی مجموعا بیش از ۲ تریلیون دلار کالا و خدمات وارد کرده‌است؛ رقمی که با ارزش تجارت برخی از قاره‌ها برابری می‌کند. این کشور مهم‌ترین بازار صادراتی ایران محسوب می‌شود. با این حال سهم ایران از بازار این کشور، کمتر از ۳ درصد است. این در حالی است که در این سال، کره جنوبی ۱۶۲ میلیارد دلار، ژاپن ۱۳۸ میلیارد دلار، استرالیا ۱۳۷ میلیارد دلار و برزیل ۱۰۶ میلیارد دلار به چین کالا و خدمات صادر کرده‌اند؛ در واقع هر کدام از کشورهای مذکور بیش از ارزش کل صادرات ایران فقط به چین کالا صادر کرده‌اند. مشکل آن است که ایران برای صادرات به چین فقط بر صادرات محصولات نفتی و پتروشیمی تمرکز دارد. در حالی‌که فرصت‌های جذاب دیگری نیز در چین وجود دارد که بازرگانان و تولیدکنندگان ایرانی می‌توانند از آن بهره‌برداری کنند. به عنوان نمونه در سال ۲۰۲۳ میلادی، چین ۱۶۵ میلیارد دلار محصولات دارویی و شیمیایی، ۱۳۳ میلیارد دلار محصولات معدنی، ۱۱۰ میلیارد دلار محصولات کشاورزی و ۷۹ میلیارد دلار لاستیک و پلاستیک وارد کرده‌اند. افزایش صادرات ایران در هر کدام از بخش‌های مذکور در صورت برنامه‌ریزی دقیق امکان‌پذیر خواهد بود. تنها ۱۰ درصد افزایش صادرات به چین می‌تواند اثرات قابل‌توجهی بر شاخص‌های اقتصادی ایران همچون رشد و بیکاری داشته باشد.

ظرفیت‌های سرزمین یخی

روسیه همسایه شمالی ایران دیگر بازار بزرگ در دسترس محسوب می‌شود. روابط ایران و روسیه در سال‌های گذشته به حوزه‌های مختلف گسترش یافته، اما هنوز ظرفیت‌های قابل‌توجهی در حوزه تجارت وجود دارد که مورد استفاده قرار نگرفته‌است. ایران در سال‌های اخیر رقمی در حدود یک میلیارد دلار به روسیه کالا صادر کرده است. در حالی‌‌که در سال ۲۰۲۳ میلادی، این کشور پهناور، مجموعا ۲۰۸ میلیارد دلار از سایر کشورها کالا وارد کرده است. این آمار به معنای سهم کمتر از نیم درصدی ایران از بازار روسیه است.  تقریبا نیمی از واردات روسیه از مبدا چین انجام می‌شود، با وجود این، سایر کشورهای منطقه، سهم قابل‌توجهی از بازار روسیه را به خود اختصاص داده‌اند. به عنوان نمونه ترکیه ۱۰ میلیارد دلار، امارات متحده عربی ۴.۵ میلیارد دلار و ارمنستان ۳.۴ میلیارد دلار کالا به روسیه صادر کرده‌اند. همین‌طور که مشخص است، ارمنستان، کشوری با اقتصاد به مراتب کوچکتر از ایران، موفق شده، رکوردی معادل ۳.۵ برابر صادرات ایران را به ثبت برساند.

با این حال، روسیه در حوزه‌های متنوعی، مقدار قابل‌توجهی کالا وارد می‌کند که ایران می‌تواند با تحلیل درست از این بازارها صادرات خود را به این کشور افزایش دهد. در سال ۲۰۲۳، روسیه ۲۹ میلیارد دلار محصولات شیمیایی، ۱۲ میلیارد دلار پوشاک و محصولات نساجی و ۱۱ میلیارد دلار لاستیک و پلاستیک از سایر کشورها وارد کرده‌است.

پرظرفیت‌ترین بازار جهان

هند پرجمعیت‌ترین کشور جهان، با سرعت در حال طی کردن مسیر رشد اقتصادی است و به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود که بازار این کشور، در آینده نزدیک جذابیت بیشتری داشته باشد. در سال ۲۰۲۳ میلادی، هند مجموعا ۶۶۷ میلیارد دلار کالا و خدمات از سایر کشورها وارد کرده‌است. در این سال، امارات ۳۸ میلیارد دلار، عربستان ۳۴ میلیارد دلار و عراق ۳۰ میلیارد دلار کالا و خدمات به هند صادر کرده‌اند. به دلیل رشد اقتصادی هند، این کشور یکی از بزرگ‌ترین تقاضاکنندگان انرژی در جهان محسوب می‌شود و سه کشور مذکور عمدتا به هند، نفت و محصولات نفتی صادر می‌کنند. به دلیل تحریم‌ها ایران از این بازار چند ده میلیارد دلاری جا مانده‌است. در صورت رفع تحریم‌ها ایران می‌تواند با افزایش صادرات نفت، نقش پررنگ‌تری در این بازار رو به رشد داشته باشد. علاوه بر نفت، هند ۶۳ میلیارد دلار محصولات شیمیایی و دارویی، ۲۶ میلیارد دلار لاستیک و پلاستیک و ۴۶ میلیارد دلار محصولات معدنی از سایر کشورها وارد کرده‌است. حوزه‌هایی که ایران در آن ظرفیت مناسبی برای صادرات به هند دارد.

بنابراین می‌توان گفت یکی از راهکارهای توسعه تجارت ایران، افزایش مبادلات تجاری با کشورهای نزدیک و دوست است. همچنین استفاده از بازار ۳ تریلیون دلاری چین، هند و روسیه یکی از ساده‌ترین ابزارهایی است که ایران می‌تواند در این مسیر مورد استفاده قرار دهد.

منبع : دنیای اقتصاد